Creative Commons Polska

[Jakub Chwalba <jakub.chwalba AT op.pl>]

Cześć,
Ostatnio zastanawiałem się trochę nad tym aby napisać pracę
magisterską na temat: „dozwolony użytek osobisty utworów w
sieciach p2p”, przeglądnąłem trochę materiałów i myślę że
jestem w stanie wyjaśnić Ci sytuację.  Aby odpowiedzieć na
Twoje pytanie należy przeanalizowac przepis art. 23 ustawy o
prawie autorskim i prawach pokrewnych mówiący o dozwolonym
użytku osobistym. Żeby nie było nieporozumień od razu zaznaczam,
że będę pisał tylko o utworach chronionych prawem autorskim na
normalnych zasadach z pominięciem utworów na licencjach CC,
GPL itd.

Art. 23. 1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać
z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku
osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według
cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego
oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających
cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego
niezwiązanego z celem zarobkowym. 

2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych
egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w
szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.


UDOSTĘPNIANIE W SIECIACH P2P
Udostępnianie jest naruszeniem praw autorskich. Jeżeli jakiś utwór bez
zgody autora rozpowszechniasz nieograniczonemu kręgowi adresatów to
naruszasz prawa autorskie. Jeżeli jest to utwór, króry ściągnąłeś na dysk
w ramach dozwolonego użytku osobistego to nie możesz go rozpowszechniać w
ten sposób bo krąg adresatów określa ustawa, są to osoby pozostające w
związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku
towarzyskiego (mama, ciocia, wujek, brat, kumpel itp), a nie setki tysięcy
czy miliony użytkowników sieci. 
To samo jest gdy kupisz płytkę z muzyką czy filmem, to że za nią
zapłaciłeś nie upoważnia Cię do wrzucenia jej do sieci. Na płycie masz
zazwyczaj napisane do kogo należą prawa autorskie a rozpowszwechnianie
utworu to realizacja majątkowego prawa autorskiego.
Podsumowując, rozpowszechniać czyli udostępniać nie możesz! Jeśli chcesz
korzystać (ściągać utwory) z programów p2p zgodnie z prawem to najlepiej
znajdź wersję, która nie wymaga udostępniania.


ŚCIĄGANIE PRZED 1 05 2004
Cofne się na chwilę do czasu przed rokiem 2004 kiedy wprowadzono wadliwą
moim zdaniem nowelizację art. 23. Otóż wówczas śmiało można było
powiedzieć, że wolno w granicach dozwolonego użytku osobistego ściągać utwory
na dysk. W ramach dozowolonego użytku osobistego tzn. mogłeś korzystać z niego
Ty i osoby wyżej wymienione, a ściągnięty plik, np. film mogłeś wypalić na 
płytkę
i dać ojcu, dziewczynie, albo udostępnić przez ftp kumplowi z domu obok
(ale nie jakiejś nieznanej, nieograniczonej gupie sąsiadów). 
Zanim omówię sytuację obecną zwrócę jeszcze uwagę na to, że niektóre kategorie
utworów nie wchodzą w zakres dozwolonego użytku osobistego.

UTWÓR ROZPOWSZECHNIONY
Utwory, które nie wchodzą w zakres dozwolonego użytku osobistego to np.
programy komputerowe i jeśli ściagniesz na dysk lub wypalisz kopie np. 
windowsa,
który pożyczył Ci sąsiad to narażasz się na odpowiedzialność i cywilną i 
karną.
Art. 77 ustawy stanowi, że do programów komputerowych nie stosuje się art. 23
(czyli przepisu o dozwolonym użytku osobistym). Art. 75 ust. 2 pkt. 1 to 
przepis,
który łagodzi niemożność zastosowania art. 23 i odnośnie programów
komputerowych stanowi że:
2. Nie wymaga zezwolenia uprawnionego: 
1) sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z
programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może 
być
używana równocześnie z programem komputerowym;

Ust 2 art. 23 wyłącza jeszcze bazy danych i inne (patrz: treść
przepisu na początku tekstu).

Należy pamiętać o jeszcze jednej ważnej rzeczy. W ramach dozwolonego użytku 
można
korzystać z utworów już rozpowszechnionych. „Utwór rozpowszechniony” to 
pojecie
prawa autorskiego i ma konkretne określone ustawą znaczenie. Ustawa stanowi, 
że
jest to utwór który za zezwoleniem twórcy w jakikowiek sposób został 
udostępniony
publicznie. Jeśli utwór nie został „rozpowszechniony” to korzystając z niego
naruszasz prawa autorskie. 
Przykładem takiej sytuacji jest częste wśród internautów ściąganie filmów 
przed
premierą. Na pewno widziałeś filmy ściągnięte z sieci, w których na ekranie
pojawia się napis „for your consideration” albo  „only for academy awards”.
Filmy z tym ostrzeżeniem to filmy, które przed premierą wytwórnie przekazują
jurorom festiwali filmowych, czy jury nagród takich jak Oskar czy nagrody w
Cannes. Jurorzy dostają je wcześniej aby mogli je ocenić i aby filmy mogły
kandydować do nagród. Jakimś dziwnym trafem te filmy wyciekają i trafiają do
sieci, dzięki temu internauci często oglądają filmy zanim trafią one do kin.
Tak było np. z pierwszą częścią Władcy Pierścieni i wieloma innymi. 
Najczęściej
taki film (przed premierą) nie jest rozpowszechniony w rozumieniu prawa aut.
ponieważ udostępnienie publiczne nie nastąpiło za zgodą twórcy tak więc nie
podlega dozwolonemu użytkowi. 
Co więcej jeśli ściągnąłbyś taki film nie wiedząc że nie został on
„rozpowszechniony” i miałbyś z tego powodu nieprzyjemność występowania przed
sądem to w takiej sytuacji nie możesz powiedzieć „nie wiedziałem” ponieważ nic
Ci to nie da. Do realizacji przeciwko Tobie roszczeń z prawa autorskiego nie
potrzebne jest Twoje zawinienie, to czy wiedziałeś że naruszasz czy nie.
Wystarczy sam fakt naruszenia prawa autorskiego w postaci np.ściągnięcia 
utworu.


ŚCIĄGANIE PO 1 05 2004
Sytuacja stała się trochę mętna po nowelizacji w 2004r. Otóż w 2004r. dodano
dwa słowa w ust. 2 art. 23 i  teraz zakres własnego użytku osobistego obejmuje
korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów. Tak wyglądał ust. 2 przed
1 maja 2004:

2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje krąg osób pozostających w
związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku
towarzyskiego. 

A tak wygląda teraz:

2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych
egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym,
w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

Wątpliwości budzi słowo "pojedynczych" i pojęcie egzemplarza.

Egzemplarz
Problem z egzemplarzem polega na tym, że dotychczas (w tradycyjej nauce
prawa autorskiego) egzemplarzem utworu było coś co miało swój materialny
nośnik - czyli album jakiejś grupy na kasecie, na płycie, książka na
papierze. W tym tradycyjnym rozumieniu prawa autorskiego egzemplarzem
nie jest plik! 
Dozwolony użytek osobisty to korzystanie z egzemplarzy, jeśli pliki
nie są egzemplarzami to korzystanie z utworów zwielokrotnionych na HDD
nie wchodzi w zakres dozwolonego użytku ergo nie można swobodnie ściągać
utworów z sieci.
Podejście do pojęcia egzemplarza zmienia się w kierunku uznania plików
za egzemplarze. Egzemplarz nie jest zdefiniowany w ustawie o prawie
autorskim, a skoro nie mówi ona czym jest egzemplarz pozostaje potoczne
lub słownikowe rozumienie. Uważam, że nie ma przeszkód a wręcz wskazane
jest uznawanie plików zwielokrotnionych na HDD za egzemplarze w
rozumieniu prawa autorskiego. Co więcej wskazywałby na to art. 50 ust o
prawie autorskim, który stanowi:

Art. 50. Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:
1)      w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie
określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską,
reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową,

Niemniej jednak nie można wykluczyć sytuacji, w której trafi się na
sędziego z siwą brodą, który stwierdzi że utwór w formie pliku na HDD
egzemplarzem nie jest.

Pojedynczy egzemplarz
Jeszcze gorzej jest ze słowem „pojedynczych”. W oderwaniu od historii
i istoty dozwolonego użytku sformułowanie to może prowadzić do
pojmowania dozwolonego użytku jako korzystania z jednego egzemplarza.
Ograniczałoby to dozwolony użytek do sytuacji kiedy np. cała rodzina
mogłaby korzystałać z jednej płytki, nie mogąc zrobić z niej kopii.
W takim rozumieniu nie mógłbyś ściągnąć na dysk np. flmu bo wówczas
tworzyłby się następny egzemplarz. 
Czy wobec tego nie mogę nagrać piosenki z radia? Nie mogę skserować
artykułu czy książki?
Oczywiście że mogę, bo to jest istota dozwolonego użytku.

Jak pisze prof. Traple w komentarzu do prawa autorskiego „Przepisy o
dozwolonym użytku osobistym (prywatnym) stanowią wyraz realizmu
ustawodawcy, który nie chce tworzyć prawa martwego”. Chodzi o to,
że dozwolony użytek osobisty utworów to zjawisko, którego nie da się
zlikwidować, a w związku z tym trzeba je było zalegalizować. Nie da się
przecież zapobiec czy karać w sytuacjach w których pożyczamy/przegrywamy
kasetę mamie, koledze, kiedy słuchamy muzyki na imprezie u kolegi, itd.
Dlatego dozwolony użytek osobisty dopuszcza korzystanie z utworów na
określonych warunkach a wsród nich nie ma zakazu zwielokrotniania. W
ustawie z 1926 r dozwolony użytek osobisty nie obejmował kręgu rodziny,
przyjaciół itd. Z czasem ustawodawca zauważył te relacje rodzinne i
towarzyskie i również one trafiły do zakresu dozwolonego użytku osobistego.
W ustawach z 1926 i z 1952 r i także w obecnej ustawie nie ma zapisu
wykluczającego zwielokrotnianie w ramach dozwolonego użytku. Oczywiście
nie można danego utworu zwielokratniać w nieskończoność, granicę stanowi
art. 35 ustawy o prawie autorskim: „Dozwolony użytek nie może naruszać
normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.”

W takim razie co oznacza „pojedynczy egzemplarz” i jakie ma znaczenie
dla ściągania np. filmów?

Językowo pojedynczy odnosi się do wielokrotności czegoś, a więc można
korzystać z pojedynczego egzemplarza a nie można z podwójnego (jak się
korzysta z podwójnego?)?
Tak? 
Absurd. 
Pojedynczy w tym przepisie nic nie znaczy. 
Nowelizacja tego przepisu miała jednak także pozytywny efekt a mianowicie
rozwiązała jeden z problemów prawa autorskiego – czy w ramach dozwolonego
użytku osobistego można korzystać z całego utworu czy tylko z jego części?.
Dawniej pojawiały się głosy, że tylko z części, po nowelizacji wprowadzającej
„pojedynczy egzemplarz” wiemy już na pewno, że dozwolony użytek obejmuje całe
utwory, bo pojedynczy egzemplarz to także cały egzemplarz. 
 
Jaki był cel ustawodawcy kiedy dokonywał tej nowelizacji? 
Okazuje się, że (rzekomo) nowelizacja była podyktowana dostosowywaniem prawa
polskiego do prawa UE, a konkretnie implementacją dyrektywy 2001/29/WE
PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 22 maja 2001 r.w sprawie harmonizacji
niektórych aspektów praw autorskich i  pokrewnych  w społeczeństwie 
informacyjnym.
Zmiana art. 23 ma być dostosowaniem do art. 5 ust2 b w/w dyrektywy, który
stanowi że:
 
2. Państwa Członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w 
odniesieniu
do prawa do zwielokrotniania określonego w art. 2, w następujących 
przypadkach:
b)      w odniesieniu do zwielokrotniania na dowolnych nośnikach przez osobę
fizyczną do prywatnego użytku i do celów ani bezpośrednio ani pośrednio 
handlowych,
pod warunkiem, że podmioty praw autorskich otrzymają godziwą rekompensatę,
uwzględniającą zastosowanie lub niezastosowanie środków technologicznych
określonych w art. 6, w odniesieniu do danych utworów lub przedmiotów objętych
ochroną;

Jeśli widzicie w jaki sposób „pojedynczy egzemplarz” wynika z powyższego 
przepisu
dyrektywy to dajcie znać.

To stwierdzenie to bubel prawny i w moim przekonaniu nie ma żadnego znaczenia
(oprócz jednego pozytywnego wyżej wskazanego), nie ogranicza możliwości
zwielokrotniania utworów a więc można je ściągąć w ramach dozwolonego użytku
osobistego.

Podsumowując:
1.      Nie jest zgodne z prawem udostępnianie utworów w sieciach p2p!
2.      Można legalnie ściągać utwory przez sieci p2p w ramach dozwolonego 
użytku
osobistego o ile są rozpowszechnione w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i
prawach pokrewnych, nie są programami komputerowymi itp., ale...

...nie przeszkodzi się przy tym lekko obawiać, że Sąd który będzie 
rozstrzygał Twoją
sprawę stwierdzi, że stwierdzenie „pojedynczy egzemplarz” wyłącza możliwość
zwielokratniania.

Niezmiernie jestem ciekaw jak będą orzekać Sądy w sprawach tych 59 osób, które
pozwał ZPAV, to może być dobra okazja żeby ustalić właściwe rozumienie tego
przepisu (niestety może być na odwrót a wówczas drżyjcie użytkownicy sieci 
p2p).
To tyle o legalnych aspektach p2p.


ASPEKTY SPOŁECZNE I ETYCZNE
Jak już tak wywodzę to pozwolę sobie dodać kilka uwag nt. społecznych i 
etycznych
aspektów korzystania z sieci p2p .

O samych programach nie ma w zasadzie co mówić, w Polsce twórcom takich 
programów
nic nie grozi, ponieważ one same w sobie nie są złe czy niezgodne z prawem.
Tłuczkiem do mięsa możesz ubić kotleta i ubić sąsiada, tłuczek jest legalny.

Natomiast samo zjawisko wymiany plików w sieciach p2p ma różne odcienie. W
moim przekonaniu bzdurą jest powoływanie się na prawo dostępu do dóbr kultury
(które ma chyba uspokajać sumienie człowieka, który zabiera autorowi), jako
usprawiedliwienie dla nieograniczonego prawami autorskimi korzystania z 
utworów
w sieciach p2p. Owszem Konstytucja gwarantuje nam dostęp do dóbr kultury, ale
gwarantuje też wiele innych praw i wolności.

Wygląda to tak:
Art. 6.
1.Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do 
dóbr
kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. 

ale:
Art. 31.
3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą
być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w 
demokratycznym
państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony 
środowiska,
zdrowia i moralności publicznej, ALBO WOLNOŚCI I PRAW INNYCH OSÓB. 
Ograniczenia te nie
mogą naruszać istoty wolności i praw. 

Naturalnie mamy wszyscy do wszystkiego prawo, tylko że prawo jednej osoby 
zawsze
koliduje z  prawem innej osoby wynikiem czego jest kompromis. Na tym polega 
demokracja.
Ja mam prawo słuchać głośno muzyki ale sąsiedzi mają prawo do ciszy, mam 
prawo jeździć
szybko przez miasto ale mieszkańcy mają prawo do życia, dlatego jeździmy 
50km/h.
Co jest w tym skomplikowanego i niezrozumiałego?
Mamy prawo do dostepu do dóbr kultury, ale artysta ma wyłączne prawo 
autorskie do tego co
stworzył. Można oczywiście argumentować że np. okres ochrony majątkowych praw 
autorskich
powinien być krótszy, po co aż 70 lat? Ale zupełnie nie rozumiem jak można 
krzyczeć żeby
w sieciach p2p udostepniać wszystko i ściagać wszystko. PPP mogłaby się 
nazywać
Partią Cyber Komunistów, mieliśmy podobny system przed 89r. Ziemia na ten 
przykład należała
do wszystkich w PGRach i co?
Dziwię się też temu że Piraci powołują się na Lessiga. Owszem Lessig 
propaguje wolna kulturę
ale nie zapomina o twórcy. Takie są licencje CC – to twórca decyduje czy 
utwór wyda na licencji
CC czy na normalnej komercyjnej, to jest jego decyzja i jego prawo, a nie 
prawo osoby która
wrzuca jego utwory do sieci.

Mówienie że sieci p2p są ok. bo pomagają młodym twórcom zaistnieć to też 
chyba bardziej
hasło niż fakt. Nie dysponuje żadnymi danymi ale nie wydaje mi się żeby ilość 
utworów
udostępnionych dobrowolnie przez młodych twórców w sieciach p2p była znaczna, 
a w porównaniu
z tymi które znalazły się tam nielegalnie są jak kropla w morzu. Młodzi 
twórcy mogą udostępniać
swoje utwory przez strone CC.

Zupełnie nie przemawia do mnie janosikowy argument, że na utworach zarabiaja 
bogate wytwórnie
i zgodnie z janosikową etyką można je okradać. Po pierwsze nikogo nie można 
okradać a po drugie
zawsze gdzieś jest twórca i to jemu zabiera się chleb, niezależnie od 
wydawcy...

Mamy przepisy o dozwolonym użytku osobistym, które nie pasują nijak do 
internetu. Legalna
możliwość ściągania powoduje, że dozwolony użytek osobisty przyjął 
gigantyczne rozmiary, takie
że godzi w interesy twórców, którzy nie otrzymują rekompensaty za korzystanie 
ze swoich utworów.
Nadto internauci niezgodnie z prawem rozpowszechniają utwory w sieciach p2p. 
Jednocześnie do
niedawna nikt nie ścigał udostępniających a oni sami nie mieli alternatywy w 
postaci np. sklepów
internetowych z tanią muzyką.

Wymiany plikami w sieciach p2p prawdopodobnie nie da się zlikwidować, ale 
można na niej zarobić
lub próbować zmniejszyć skalę zjawiska znajdując dla niego alternatywę. Są 
różne pomysły,
gorsze i lepsze:
- podatek od internetu dla twórców rozdzielany przez OZZ,
- OZZ zarabiające na reklamach umieszczonych w programach p2p,
- jako alternatywa: internetowe sklepy z muzyką – jeśli internauci mieliby 
świadomość kary
(więcej pokazówek ZPAVu) i jednocześnie możliwość kupienia mp3 za 50 gr czy 
za 1 zł a filmu
za 3 czy 5 zł to co by wybierali? Ja w każdym razie wolałbym kupić niż 
ściągać.

Na razie ZPAV pozwał 59 internautów, co efekt będzie miało żaden dla skali 
przepływu plików
w sieciach p2p, natomiast nikt się nie kwapi z realizacją pomysłu, który 
pozwoliłby twórcom
zamiast tracić, zarobić na utworach w internecie.

Pozdrawiam
Jakub Chwalba






S> Witam.

S> Skoro już ktoś coś wspomina o Partii Piratów, to może ja też
S> poruszę temat nieco pokrewny, a mianowicie sieci peer-to-peer [p2p].

S> Kiedyś na forum Gazety wrzała dyskusja na ten temat. Niektórzy
S> najeżdżali na sieci p2p twierdząc, że służą one wyłącznie do
S> łamania prawa i wymieniania się nielegalną treścią, a każdy kto
S> ich używa to od razu pirat i złodziej ;-)  Zresztą czemu się
S> dziwić, jeśli sama Gazeta wykazała się niekompetencją pisząc, że
S> sieci p2p służą głównie do wymieniania się treściami chronionymi
S> prawem autorskim :-P i sugerując, że dlatego jest to nielegalne.
S> Nie zgadzając się z tymi stwierdzeniami [bo w końcu na p2p
S> ściągam np. źródła kernela, programy na licencjach GPL, biblioteki
S> dla mojego kompilatora, dokumentacje, książki na wolnych licencjach
S> itp., a one też są chronione prawami autorskimi, mimo że można się
S> nimi legalnie wymieniać ;-D] napisałem jak to wygląda od tej strony
S> i że jest także druga strona medalu. A z tego co wiem, również
S> pobranie filmu czy muzyki z p2p także nie jest jeszcze łamaniem prawa,
S> bo na własny użytek można to robić i dopiero gdybym sobie taki
S> film/muzykę nagrał i handlował nią na stadionie, jestem piratem
S> i bandytą ;-J  [nie jest to bynajmniej mój wymysł, lecz wypowiedź
S> jakiegoś prawnika dla jakiejś gazety].

S> Spotkałem się jednak z zarzutem, że sieci p2p są z góry skazane na
S> bycie nielegalnymi, bo służą nie tylko do pobierania, ale też
S> udostępniają pliki wszystkim innym klientom, którzy się do nas podłączą.
S> Próbowałem bronić swoich racji mówiąc, że nawet takie rozpowszechnianie
S> raczej nie jest legalne, skoro od nikogo nie pobieram opłat za to, że
S> ode mnie pobiera plik ;-P  ale niektórych to też nie przekonuje.

S> Korzystając z okazji, że na tej liście znajdują się dobrzy prawnicy,
S> znający się na prawie autorskim itp., chciałbym dokładniej wyjaśnić
S> sobie tą kwestię, jak to w końcu jest z tymi sieciami p2p, i czy
S> zarzuty kierowane pod ich adresem są niesłuszne, czy może jednak
S> coś w tym jest...