Creative Commons Polska

["Grzegorz Pacek" <greg AT pacek.name>]

1985.10.29      wyrok   SN      I CR 312/85     OSNC 1986/10/159

1. Tłumacz jest uprawniony do domagania się zachowania postaci dzieła nadanej 
mu przez twórcę i zawartej w tłumaczeniu tego dzieła, czyli do domagania się 
ochrony integralności tłumaczenia tego dzieła.
2. Wygaśnięcie praw autorskich twórcy dzieła nie ogranicza ochrony praw 
autorskich tłumacza do dzieła w jego tłumaczeniu.

tak SN kiedyś, ale pamiętam, że ten poglad został skrytykowany przez m.in. 
Serdę (nie mam niestety przy sobie tekstu glosy).
zresztą stanowisko, że tłumacz może żądać ochrony integralności utworu, jest 
sprzeczna z warstwową teorią budowy utworu (zob. wspaniałe prace Kopffa i 
póżniejsze całej chyba "szkoły krakowskiej"). Zgodnie z tą teorią tłumaczenie 
jest tylko jedną z płaszcyzn, elementów, warstw, na któą składa się 
ostateczny obraz dzieła. a więc sporządzając tłumaczenie, tłumacz zmienia czy 
dodaje tylko jedna warstwę i tylko do niej przysługiwać mu mogą prawa. nie 
może żadąc ochrony do warstw pozostałych. odmienny pogląd wyraża jednak np. 
Błeszyński.

gp



-----Oryginalna Wiadomość-----
From: Jaroslaw Lipszyc minus AT free.art.pl
Date: Wed, 22 Mar 2006 05:04:59 +0100
To: Creative Commons Polska cc-pl AT lists.ibiblio.org
Subject: [Cc-pl] prawo do interpretacji

> http://serwisy.gazeta.pl/kultura/1,34169,3227910.html
> 
> Czy tłumaczka zablokuje teatr
> 
> Roman Pawłowski 21-03-2006, ostatnia aktualizacja 21-03-2006 23:36
> 
> Precedensowa sprawa o naruszenie praw autorskich w teatrze w Jeleniej 
> Górze. Czy tłumaczka z Warszawy odbierze reżyserom prawo do 
> interpretowania sztuk współczesnych?
> 
> Adam Rapp, amerykański dramatopisarz, zapewne nie wie, jaka burza 
> rozpętała się wokół polskiej realizacji jego sztuki "Poważny jak ¶mierć, 
> zimny jak głaz". Po premierze, któr± w Jeleniej Górze wyreżyserowała 
> Monika Strzępka (pod zmienionym tytułem "Honor samuraja"), tłumaczka 
> sztuki Hanna Szczerkowska pozwała teatr do s±du. Jej zdaniem teatr 
> naruszył prawa autorskie tłumacza, a co za tym idzie, także autora sztuki.
> 
> - W teatrach zrealizowano ponad 20 przetłumaczonych przeze mnie tekstów, 
> ale nigdy jeszcze reżyser nie ingerował w tekst tak jak w Jeleniej 
> Górze. 30 procent sztuki zostało zmienione - mówi Szczerkowska i domaga 
> się przywrócenia oryginalnego tekstu oraz przeprosin. Teatr już ponosi 
> konsekwencje pozwu - w ubiegłym tygodniu tłumaczka zablokowała spektakle 
> go¶cinne "Honoru samuraja" w Teatrze Narodowym w Warszawie.
> 
> Dramat społeczny czy ¶wińska farsa
> 
> "Poważny jak ¶mierć, zimny jak głaz" to opowie¶ć o toksycznej rodzinie z 
> przedmie¶cia Chicago. Bohaterami s± chory na kręgosłup ojciec, który 
> jest wiecznie pijany i nie kontroluje swojej fizjologii, matka, kelnerka 
> z baru, 16-letni syn, fan gier komputerowych, oraz córka, narkomanka i 
> prostytutka. Akcja rozgrywa się w typowym amerykańskim salonie, w którym 
> na okr±gło wł±czony jest telewizor z ulubionym programem rodziny: 
> telezakupami.
> 
> "Tekst Rappa to opowie¶ć o rodzinie obnażaj±ca współczesne 
> społeczeństwo. (...) Spektakl opowiada o ludziach, którzy stracili 
> dostęp do prawdziwych warto¶ci: rzeczywisto¶ć zast±pili grami 
> komputerowymi, wiarę - pozorami religijno¶ci, rodzinne zwi±zki i ludzkie 
> uczucia - wspólnym przesiadywaniem na kanapie przed TV" - napisano w 
> zapowiedziach.
> 
> - Z dramatu społecznego zrobili ¶wińsk± antyfarsę - twierdzi 
> Szczerkowsk. I wylicza zmiany. W oryginale ojciec "omal nie umarł ze 
> strachu", w premierowym przedstawieniu "omal się nie zes ze strachu". W 
> oryginale ¶winka morska bohatera "zagłodziła się na ¶mierć" (ponieważ 
> zamiast karmy dostawała popularny w USA ¶rodek na odchudzanie Dexatrin), 
> w wersji teatralnej "obsr się na ¶mierć (bo zamiast karmy dostała ¶rodek 
> na przeczyszczenie). W oryginale syn chwali się, że ojciec od niego 
> "oberwał", w spektaklu mówił, "bo cię jeb...".
> 
> - To nie reżyserka, ale autor wkłada w usta postaci bulwersuj±ce 
> wyznania, fizjologiczne opisy, brutalne przekleństwa albo każe jednemu z 
> bohaterów co rusz "pierdzieć eksploduj±co". Taki jest ¶wiat tej sztuki - 
> wyzywaj±cy, bolesny, okrutny, tragikomiczny - naszym zdaniem trafnie 
> odczytany i pokazany przez reżyserkę - broni spektaklu dyrektorka 
> artystyczna teatru Małgorzata Bogajewska.
> 
> Jej zdaniem główn± intencj± zmian było osadzenie sztuki w polskich 
> realiach. Dlatego syn zapowiada, że pojedzie do Nowego Jorku pekaesem, a 
> ojciec marzy o zjedzeniu steku nie w Barze Farmera, jak to jest w 
> oryginale, ale w Western City, stylizowanej na kowbojski saloon 
> jeleniogórskiej restauracji . Polskich realiów jest w spektaklu więcej: 
> Ojciec Harry, kapłan z pobliskiej parafii przezywany "Królow± 
> Diamentów", zmienił się w Księdza Henryka "podobnego do Bursztynowej 
> Komnaty", mowa jest także o Ojcu Dyrektorze.
> 
> - Moje przedstawienie jest zgodne nie z liter±, ale z intencjami autora 
> - broni się Monika Strzępka. - W dramacie autor nie umie¶cił tekstów, 
> które docieraj± do postaci z telewizora, zaznaczył jedynie ich tematy. 
> Zamiast telewizora w moim przedstawieniu teksty reklam i fragmenty 
> telewizyjnego bełkotu recytuje aktor graj±cy ojca. Nawet gdybym chciała 
> być wierna autorowi na poziomie didaskaliów, musiałabym dopisać te 
> partie tekstów - mówi Strzępka.
> 
> Po interwencji tłumaczki teatr wycofał się jednak z niektórych zmian, a 
> na afiszu dopisano, że autork± opracowania tekstu jest Monika Strzępka. 
> To jednak nie załatwiło sprawy. Mówi Anna Wołek z Agencji Teatralnej Bis 
> reprezentuj±cej Adama Rappa w Polsce: - Je¶li pani Monika Strzępka chce 
> reżyserować takie sztuki, to niech je sobie sama napisze.
> 
> Dwa teatry
> 
> Do jakiego stopnia teatr ma prawo zmieniać wystawiane sztuki? Gdzie 
> kończy się interpretacja, a zaczyna manipulowanie cudz± twórczo¶ci±? To 
> pytanie pojawiało się do niedawna jedynie w odniesieniu do klasyki. 
> Dzisiaj coraz czę¶ciej pytania dotycz± praw żyj±cego autora.
> 
> - To wpływ anglojęzycznych standardów. Teatr anglojęzyczny to teatr 
> słowa, prawa autora s± tam skrupulatniej respektowane niż w Polsce, 
> gdzie silna jest tradycja teatru inscenizacji opartego na 
> interpretacjach - mówi Małgorzata Semil, tłumaczka z angielskiego i 
> kierownik literacki Teatru Powszechnego. Jej zdaniem wszelkie zmiany w 
> tek¶cie powinny odbywać się za wiedz± i zgod± autora. W Jeleniej Górze 
> tak się nie stało.
> 
> Autora o całej sprawie nie zawiadomiła także Szczerkowska: - A co 
> będzie, je¶li zaż±da odszkodowania? Obawa tłumaczki nie jest na wyrost. 
> Dramatopisarze anglosascy traktuj± integralno¶ć swoich sztuk bardzo 
> poważnie. Trzy lata temu Magdalena Łazarkiewicz, reżyserka polskiej 
> prapremiery "Dowcipu" Margaret Edson w warszawskim Teatrze Studio, 
> bezskutecznie zabiegała o pozwolenie na skróty. "To oczywiste, że nie 
> można zmienić ani słowa" - odpowiedziała w imieniu autorki agentka.
> 
> Problem dotyczy także sztuk autorów nieżyj±cych, których prawa s± 
> chronione przez 75 lat od ¶mierci.
> 
> Do najlepiej chronionych dramatopisarzy na ¶wiecie należy Samuel 
> Beckett, którego twórczo¶ci strzeże specjalnie powołane do tego celu 
> Towarzystwo Beckettowskie. Bez ich zgody nie można zmieniać nie tylko 
> kwestii, ale nawet didaskaliów. Ostatnio kłopoty miał z nimi Richard 
> Schechner, znany awangardowy twórca amerykański. W jego wersji "Czekaj±c 
> na Godota" było trzech Luckych, Pozzo mówił przez mikrofon, a Didi i 
> Gogo byli gejami. Towarzystwo Beckettowskie zabroniło Schechnerowi 
> grania spektaklu, ale reżyser znalazł wybieg: zagrał przedstawienie na 
> Festiwalu "Konfrontacje Teatralne" w Lublinie jako niebiletowany pokaz 
> otwarty poł±czony z dyskusj± o wolno¶ci wypowiedzi.
> 
> Klasyka się obroni
> 
> Czy ewentualna wygrana Szczerkowskiej nie podważy istoty teatru 
> inscenizacji? Czy nie zagrozi wolno¶ci swobodnej interpretacji tekstów, 
> któr± teatr wywalczył sto lat temu?
> 
> - Na pewno nie można tego robić autorom debiutuj±cym, bo ich teksty s± 
> nieznane. Sk±d widz ma wiedzieć, jakie były jego prawdziwe intencje? 
> Inaczej jest z klasyk±. Dzieła Czechowa, Szekspira, Moliera s± 
> powszechnie znane i dostępne, nawet najbardziej radykalna interpretacja 
> im nie zaszkodzi. Szekspir się i tak obroni. Co innego pisarz mało 
> znany, jak Adam Rapp. Obowi±zkiem teatru przy prapremierze jest oddać 
> sprawiedliwo¶ć autorowi - uważa Szczerkowska.
> 
> Jej proces przeciwko teatrowi w Jeleniej Górze może ruszyć już za 
> dwa-trzy miesi±ce. Po raz pierwszy w historii polskiego teatru o sporze 
> między reżyserem i tłumaczem wypowie się s±d. O ile wcze¶niej nie 
> dojdzie do ugody.
> _______________________________________________
> Cc-pl mailing list
> Cc-pl AT lists.ibiblio.org
> http://lists.ibiblio.org/mailman/listinfo/cc-pl
>