Dziesięć lat temu - kiedy Internet wciąż jeszcze był
nowością - June Cross nakręciła film "Secret Daughter", będący kroniką
losów jej wielorasowej rodziny w Nowym Jorku w latach pięćdziesiątych.
To przepełniona bólem opowieść o czarnym ojcu, mieszanym dziecku i
białej matce, która opuściła córkę, gdy stała się ona "zbyt ciemna, by
uchodzić za białą".
Jeden z epizodów w tym znakomitym filmie, ukazujący ojca pani
Cross z maleńką córeczką na rękach, pochodzi z domowego filmu wideo,
nakręconego w Harlemie w 1954 roku. Żeby jednak wykorzystać owo ujęcie
ojca - z którym pani Cross spotkała się ponownie, mając dopiero 30 lat
- musiała spędzić wiele tygodni na poszukiwaniach entuzjasty wideo,
który był właścicielem praw do tego filmu.
Użycie fragmentu filmu bez pozwolenia - nawet w wypadku, gdyby
właściciel praw autorskich nie żył albo nie udało się go odszukać -
mogłoby narazić panią Cross, a także każdą sieć telewizyjną, która
wyemitowałaby film, na wyniszczający proces sądowy. Oto jak ochrona
praw autorskich hamuje rozwój kultury w Ameryce: nawet nasza własna
historia nie należy do nas - chyba że prawnicy uznają, że jednak
należy.
Właśnie w momencie, gdy technologia uczyniła możliwym utrwalenie
elementów naszej kultury na sposoby, których do tej pory nawet sobie
nie wyobrażano - poprzez umieszczanie bogactwa multimedialnych okruchów
naszej historii w sieci, od starych fotografii do listów, piosenek,
domowych filmów wideo, a nawet e-maili - ochrona praw autorskich bardzo
utrudnia te wysiłki.
Internet ułatwia przechowywanie i przekazywanie naszej historii -
a nawet daje możliwość zarobienia na tym pieniędzy - tworząc cyfrowy
zapis tego co ulotne i umieszczając go w sieci, gdzie może odnaleźć go
każdy użytkownik wyszukiwarki Google. Przepisy powodują jednak, że
staje się to niemożliwe, przynajmniej do momentu, w którym wyjaśni się,
kto jest właścicielem praw autorskich. Zwłaszcza w sytuacji, gdy chodzi
o starsze prace należące do kultury popularnej, może się to okazać
niewykonalne.
Amerykańskie Biuro Ochrony Praw Autorskich (US Copyright Office)
naciska na Kongres, by ten zmienił część ustawy o ochronie praw
autorskich dotyczącą "dzieł osieroconych", których właścicieli nie da
się odnaleźć. Internet jest pełen takich prac: przy ogromnej większości
zdjęć pojawiających się w sieci brak informacji o ich autorze,
niemożliwa zatem staje się prośba o zgodę na ponowne ich wykorzystanie.
Amerykańskie uniwersytety, muzea i biblioteki przechowują ogromne
kolekcje materiałów, których nie ośmielają się umieścić w sieci,
obawiając się ogromnej odpowiedzialności prawnej w wypadku, gdyby
nieznany właściciel praw autorskich pojawił się po jakimś czasie, by
wytoczyć im proces sądowy.
Postępowanie z dziełami osieroconymi jest niezmiernie kosztowne:
Uniwersytet Cornell twierdzi na przykład, że wydał 50 tys. dolarów w
wypłaconych pensjach oraz stracił kilka miesięcy na dzwonienie do
wydawców, autorów oraz ich spadkobierców, próbując uzyskać pozwolenie
na stworzenie cyfrowych wersji 343 monografii dotyczących XIX- i
XX-wiecznego rolnictwa - wciąż nie udało się jednak zidentyfikować 58
procent właścicieli praw.
W zbiorach Uniwersytetu Cornell znajduje się 350 tys.
nieopublikowanych zdjęć, ale tylko 1 procent z nich zawiera
jakiekolwiek wskazówki odnośnie autora. I zawierać ich wcale nie muszą:
amerykańskie przepisy o ochronie praw autorskich nie wymagają od
właścicieli tych praw ich rejestracji; nie istnieje też centralna lista
informująca, co jest czyją własnością. Ochrona praw autorskich zachodzi
automatycznie w momencie, gdy jakiekolwiek dzieło - nawet najzwyklejszy
e-mail - posiada ustaloną formę. Sytuacja taka tworzy miliony dzieł
osieroconych.
Biuro Ochrony Praw Autorskich pragnie wielkich zmian w systemie
prawnym, które pomogłyby radzić sobie z tym problemem. Chce, aby ci,
którzy przeprowadzili staranne poszukiwania właściciela praw autorskich
- i nie udało im się go odnaleźć - mogli wykorzystywać dzieła objęte
ochroną bez obawy, że narazi ich to na bankructwo. W wypadku gdyby
rodzic takiej sieroty jednak kiedyś się pojawił, mógłby zażądać
rozsądnej rekompensaty, nieobejmującej jednak honorarium prawnika ani
odszkodowania ustawowego, które to koszty zwykle całkowicie odstraszają
od publikowania dzieł osieroconych.
Amerykańscy fotografowie sprzeciwiają się tym propozycjom.
Twierdzą, że sprowadzi się to do "likwidacji egzekwowania praw
autorskich w odniesieniu do większości zdjęć i obrazów cyfrowych". Tymi
właśnie słowy Victor Perlman z Amerykańskiego Stowarzyszenia Fotografów
Prasowych dwa tygodnie temu przekonywał senatorów do odrzucenia
propozycji zmian w prawie.
Który fotograf w świecie, w którym cena większości zdjęć nie
przekracza 500 dolarów, mógłby pozwolić sobie na pozwanie do sądu
kogoś, kto nawet w najjaskrawszy sposób narusza prawa autorskie,
zasłaniając się ustawą o dziełach osieroconych? - pytają stowarzyszenia
fotografików. Według nich nowa propozycja jest po prostu licencją na
kradzież.
Fotografowie mają jednak możliwość wybrnięcia z sytuacji. Mogą
podpisywać swoje prace i prowadzić coś w rodzaju rejestru, tak jak
czynią to muzycy. Gdyby użytkownicy mogli odnaleźć właściciela praw
autorskich, nie mogliby już szukać schronienia za parawanem ustawy o
dziełach osieroconych. Biuro Ochrony Praw Autorskich twierdzi, że
prawdziwym celem nie jest przyzwolenie na wykorzystywanie czyjejś
twórczości za darmo, ale przede wszystkim zapewnienie właścicielom praw
autorskich oraz potencjalnym użytkownikom dzieł możliwości
wynegocjowania rozsądnego honorarium licencyjnego.
W obecnej sytuacji tracą wszyscy, ponieważ nikt nie ośmiela się
wykorzystywać dzieł osieroconych - nikomu też się za to nie płaci.
Prawa autorskie powinny przypominać inne formy własności - ci, którzy
swojej własności nie chronią, nie powinni oczekiwać, że załatwią to za
nich sądy. Jak mówi Lawrence Lessing ze Stanford Law School, "To na
właścicielach praw autorskich spoczywa odpowiedzialność za to, by
system ich ochrony funkcjonował bardziej skutecznie".
Kongres powinien posłuchać w tej sprawie Biura Ochrony Praw
Autorskich. Najwyższy czas, aby ochrona praw przestała być przeszkodą
na drodze cudownych możliwości ery cyfrowej.
--
Pozdrawiam,
Justyna Hofmokl
Koordynator Creative Commons Polska
http://creativecommons.pl