Creative Commons Polska

[Władysław Majewski <wladek AT majewski.pl>]

Witam,

26 stycznia w Bibliotece Narodowej odbyło się seminarium poświęcone 
inauguracji Europejskiej Biblioteki Cyfrowej, podczas którego Jarek 
Lipszyc, Alek Tarkowski i ja zadaliśmy jej szefowej Jill Cousins sporo 
pytań.

Efektem tego spotkaniu było zaproszenie Jarka Lipszyca i mnie przez 
dyrektora Michała Jagiełłę i wicedyrektora Tomasza Makowskiego na 
kameralne spotkanie, które odbyło się dzisiaj w południe. Uczestniczyli 
w nim pracownicy BN zajmujący się merytorycznym i technicznym 
przygotowaniem prezentacji zbiorów BN w internecie, między innymi ramach 
projektu Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona, której wstępną, próbną 
wersję można już dziś obejrzeć pod adresem http://polona.pl (mam 
nadzieję, że do czasu planowanej na marzec inauguracji zniknie irytujące 
intro we flashu ;) )

W naszym odczuciu spotkanie było bardzo ciekawe i satysfakcjonujące.

1. BN jest świadoma zagrożeń związanych z planami bezpośredniego lub 
pośredniego ograniczenia zakresu dozwolonego użytku w prawie autorskim i 
głęboko wierzy, że dzięki zdecydowanemu stanowisku bibliotekarzy uda się 
zablokować wszelkie zmierzające w tym kierunku inicjatywy - zarówno na 
poziomie krajowym, jak i europejskim i światowym (WIPO).

2. BN również dobrze zna problem praw autorskich do dzieł porzuconych. 
Przeprowadziła analizy, z których wynika, że zaledwie około 5% 
wydawanych w Polsce książek kiedykolwiek zostanie wznowione. Pozostałe 
trafiają w otchłań zapomnienia: wydawcy nie opłaca się ich wznowić, ale 
biblitoeka nie może ich udostępnić w wersji cyfrowej. BN nie wierzy w 
szybkie rozwiązanie problemu w drodze zmian prawa (an przykład przez 
powołanie instytucji państwowego powiernictwa dla praw do dzieł, dla 
których obecnych właścicieli tych praw nie sposób ustalić), ale gotowa 
jest wesprzeć publiczną kampanię na rzecz takich zmian.

2a. Z własnej inicjatwy Biblioteka wkrótce rozpocznie kampanię na rzecz 
połowiczengo rozwiązania: wystosuje wezwanie do wydawców czasopism, 
które przestały się już ukazywać, do przekazanie BP (nieodpłatnie lub za 
symbioliczną kwotę wykupu) praw do treści zawartych w numerach 
archiwalnych lub przynajmniej licencji pozwalającej na ich udostępnienie 
w internecie.

3. BN nie ma jeszcze gotowego wzorca umowy, na podstawie której będzie 
pozyskiwać prawa do publikacji w internecie ani nie ma jeszcze w pełni 
przemyślanego wzorca licencji, na jakiej będzie je udostępniać. Na razie 
przygotowuje pytania i zadania dla kancelarii prawnej, która na jej 
zlecenie ma takie wzorce zaproponować. W istocie dotychczas nie 
rozważali kwestii zakresu praw dla użytkownika, w tym prawa do użycia 
udostępnionych materiałów we własnych pracach zależnych i np. włączenia 
ich do wikipedii i wolnych podręczników, ale w ślad za naszą rozmową 
rozszerzą zakres konsultacji prawnych o ten obszar. Co do zasady 
dyrekcja BN uważa, że należy do użytkownikowi jak najwięcej praw.

3a. Dyrekcja BN nie widzi problemu w tym, że wiele z polskich bibliotek 
będzie uzywało własnych wzorów umowy, na podstawie której będą mogły 
udostępniać pozyskane na ich podstawie dzieła wyłącznie na własnych 
stronach, gdyż polskie biblioteki tworzą wspólny katalog w ramach 
systemu dLibra. W tym momencie zwróciliśmy uwagę na problem praw 
użytkownika.

4. BN zamierza udostęniać zasoby w internecie w możliwie otwartych 
formatach i w możliwie wielu formatach. Pliki graficzne udostępnia w 
formacie jpg (zwróciliśmy ich uwagę na png), pliki tekstowe będą 
udostępniane zarówno w postaci czystego tekstu, jak również pdf i odt 
(odt jest dla biblioteki zjawiskiem nowym i obcym, ale słyszeli i 
popierają...). Pliki dźwiękowe zamierzają udostępniać w mp3. ogg uważają 
za format niszowy, ale chętnie przyjmą pomoc w jego wdrożeniu.

Udostępnianie plików video planują w dalszej przyszłości i jeszcze nie 
wiedzą, w jakim formacie.

5. Równie istotny jak format samego materiału jest dla nich format i 
poprawność metadanych - ale ten temat wykracza poza ramy tego i tak zbyt 
długiego sprawozdania,

6. BN na razie nie zamierza wdrażać mechanizmów utrudniania dostępu 
(DRM), ale w tej chwili jest to po prostu unik - za swe główne zadanie 
uważają możliwie szybkie i pełne udostępnienie w internecie dziedzictwa 
dawnych wieków, a więc na razie nie myślą o zasadach udostępniania 
zasobów XX wiecznych. Prowadzą wstępne rozmowy z organizacjami wydawców, 
ale określają ja jako "trudne". W każdym razie zamierzają w pełni 
korzystać z ustawowego prawa do udostępniania własnych zbiorów na 
terenie budynku biblioteki bez żadnych ograniczeń.

7. Obecna skala udostępnionych zasobów jest skromna, ale będzie 
gwałtownie rosła. Dla biblioteki to nie tylko nowe pole działania, ale i 
kwestia kosztów i ochrony zbiorów: każdy czytelnik internetowy to o 
jeden mniej czytelnik, którego trzeba obsłużyć na miejscu i który będzie 
zebrane ksiązki kartkował - co szybko książki niszczy.

Pozdrawiam

Władek

(sprawozdanie to wysyłam na listy ISOC, Creative Commons oraz Koalicjia 
na rzecz Wolnych Standardów; jego ukrytą kopię wysyłam do dyrekcji BN z 
prośbą o uzupełnienie lub sprostowanie, o ile coś pominąłem lub 
przedstawiłem niedokładnie).